Dordtse journalist sprak gevluchte Afghaanse topfotograaf

Massoud Hossaini kon zondag net op tijd wegkomen uit Kaboel. Het lijntoestel van Turkish Airlines was het laatste dat vertrok. Veel van zijn collega-journalisten bleven achter en vrezen voor hun leven. Westerse regeringen zijn volgens hem verplicht hen zo snel mogelijk te evacueren.

Zijn vriendin en familie moest hij achterlaten, toen de Afghaanse fotojournalist Massoud Hossaini afgelopen zondagmorgen halsoverkop naar het vliegveld van Kaboel vertrok. Slechts met een paar kleren, zijn camera, laptop en een setje harde schijven in een tas rende hij langs wanhopig wachtende landgenoten. Hij had wél een ticket. Verderop stond een draaiend toestel van Turkish Airlines, maar zou het wel vertrekken?

Zijn boardingpass klemde hij tussen zijn vingers, toen hij zich naar binnen drong. Het tergende wachten duurde minuten lang. Achterblijven kon hem, nu de Taliban onverwacht snel was gekomen, het leven kosten. Toen voelde hij een bevrijdende en tegelijk treurig makende beweging van het volgepakte toestel.

Het vliegtuig had zich nog niet van de Afghaanse bodem losgemaakt of de Pulitzerprijs-winnaar begon te huilen en het hield niet op totdat hij in Istanboel was geland. Niets had hij nog, alleen een potje met Afghaanse aarde die hij voor vertrek had verzameld. Hij dacht de hele reis aan alle journalisten en fotografen, collega’s, die minder geluk hadden dan hij en nu groot gevaar liepen.

Na landing in Turkije hoorde hij dat Kaboel in handen was gevallen van de Taliban. Twee uur nadat hij was opgestegen, werd het vliegveld gesloten. De fotograaf had op de laatste lijnvlucht gezeten, Kaboel in chaos achter zich latend.

Massoud Hossaini (1981) vertelt zijn verhaal twee dagen na zijn aankomst in Nederland, waar hij een visum voor tien dagen heeft gekregen. In een gastgezin in Dordrecht, waar hij twee jaar geleden ook al eens verbleef, probeert hij van de eerste emoties bij te komen.

Hij is er nog in gezelschap van de Britse freelance journalist Lynne O’Donnell, met wie hij in Afghanistan veel samenwerkt. Samen besloten ze te vluchten, nadat hen ter ore was gekomen dat de oprukkende Taliban-strijders het op hen hadden gemunt.

O’Donnell kan snel terugkeren naar haar geboorteland. Hossaini weet niet of hij zijn land ooit nog terug zal zien. Met gelaten stem zegt hij: ‘Ik heb alles verloren. Mijn huis, mijn familie, mijn hoop. Twintig jaar heb ik in een democratie mogen leven, alles mogen zeggen wat ik wilde en als journalist in eigen land vrijheid genoten. Nu heb ik niets meer.’

Achter zijn smalle bril dringen zich tranen op. Zijn hoofd is vol van wanhoop, zegt hij, van verdriet, angst en woede. Zoveel gedachten, zoveel vragen tollen rond, zoals deze ene: ‘Wat moet ik doen? Ik weet het op dit moment echt niet.’

Nederlandse vrienden proberen zijn visum voor onbepaalde tijd te verlengen, zodat hij zich beter op zijn toekomst kan beraden. Hossaini wil graag naar de VS, waar in Virginia een gemeenschap van Afghaanse collega’s en vrienden woont. Hij hoopt dankzij zijn in 2012 gewonnen Pulitzerprijs sneller een greencard te kunnen verkrijgen. ‘Maar nu is helemaal niets meer zeker,’ verzucht hij. ‘Ik ben dakloos, zonder mijn land.’

Hossaini heeft zijn staat van dienst waarop hij terug kan vallen. Hij werkte vanuit Afghanistan als freelancer voor Agence France Press (AFP) en Associated Press. Hij won ook al eens een prijs in de World Press Photo. Samen met O’Donnell maakte hij reportages, waarvan de meest recente door het Amerikaanse Foreign Politics werd gepubliceerd.

Samen bezochten ze - met gevaar voor eigen leven - de aflopen weken door de Taliban bedreigde gebieden. Ze zagen door lokale krijgsheren goedgekeurde executies van vermeende Taliban-strijders. Hun lijken werden aan de honden gevoerd.

Ze hoorden dat de Taliban na hun veroveringen lijsten van jonge meisjes opeisten. Zo konden ze gedwongen huwelijken sluiten met jonge strijders. Fotograaf en verslaggever moesten, door de Taliban op de hielen gezeten, ’s nachts via tarwevelden veilige gebieden bereiken. Op tijd bereikten ze de hoofdstad, waar volgens Hossaini een onwerkelijke stilte heerste.

‘Geen controles, geen politie en geen regeringstroepen te zien. Ik wist dat de stad zou vallen en we snel moesten handelen.’ Er was geen keus, behalve te vluchten. Maar wie kon en wilde er mee?

Zijn oude vader vertelde hem dat de Afghaanse bodem hem te lief was. Vier broers, van wie drie in Kaboel wonen, bleven ook achter, verschanst in hun huizen. Hossaini zegt het meest te vrezen voor zijn twee zussen, allebei olympische taekwondo-kampioenen. ‘Voor de Taliban zijn ze high profile en een geliefd doelwit. Het zijn vrouwen, maar moslimvrouwen behoren niet voor camera’s te sporten, zodat de hele wereld ze kan zien.’

Massoud Hossaini is vertrouwd met vluchten. Hij werd in 1981 in Kaboel geboren, nog tijdens de Sovjet-bezetting, maar verhuisde al na zes maanden naar Iran. Zijn vaders verzet tegen het communistisch regime bracht het gezin in gevaar, waardoor ze naar Iran moesten uitwijken. De jonge Massoud werd in dat land politiek actief en begon op straat te fotograferen. Later richtte hij zijn camera op Afghaanse vluchtelingen in Iraanse tentenkampen.

De aanval op de twin towers in New York in 2001 was voor hem aanleiding terug te keren naar zijn geboorteland, waar hij daarna in relatieve vrijheid kon werken. Tot afgelopen weekeind, toen hij boven de buitenwijken van Kaboel vliegtuigen de stad met raketten hoorde bestoken. ‘Ik wist dat ik moest gaan, anders was ik mijn leven niet zeker.’

Met O’Donnell en een enkele mensenrecht-activist wist hij de stad net op tijd te ontvluchten. De opluchting gaat gepaard met bittere gevoelens, door zorg en schuld gevoed. Zijn Kaboel is een bestuurlijk en organisatorisch vacuüm, waar achtergebleven journalisten, fotografen, artiesten en kunstenaars in angstige afwachting zijn van wat de Taliban van zins is.

In een gematigd regime gelooft Hossaini niet: ‘Ze liegen, het is pure propaganda. Ze houden het Westen voor de gek.’ Hij vreest voor zijn collega’s, met wie hij contact heeft. Ze zeggen te vrezen voor hun leven.

Gevreesd wordt dat de nieuwe machthebbers het internet snel zullen afsluiten. Afghanistan zal dan geïsoleerd zijn van de buitenwereld. Het betekent vrij spel voor de Taliban. ‘Ze zullen van deur tot deur gaan’, voorspelt Hossaini. ‘Ze hebben lijsten met namen van journalisten en anderen die het land vooruit wilden helpen. Voor hun levens vrees ik, en het meest voor vrouwen. Mijn vrouwelijke collega’s zeggen bang te zijn voor steniging tot de dood erop volgt.’

Hossaini doet daarom een klemmend beroep op de Nederlandse en andere Westerse regeringen om een evacuatieplan voor journalisten op te stellen. ‘Ik ben heel bezorgd. We moeten een manier vinden’, bepleit hij emotioneel, ‘anders worden onze collega’s gedood’. Hij ziet ook een taak voor de NVJ: ‘Steun Afghaanse journalisten en oefen druk uit op de Nederlandse regering, nu het nog niet te laat is.’

Hij vertelt zijn verhaal, zegt hij, ter wille van zijn achtergebleven collega’s. Maar ook om zijn gevoelens van frustratie te uiten. ‘De VS, de Nederlandse regering, andere regeringen en organisaties, kwamen twintig jaar geleden naar Afghanistan. Ze brachten democratie, onderwijs, vrouwenrechten tegen een prijs van 150.000 mensenlevens en miljarden dollars. Nu stort het land onverwacht ineen. Nu moeten ik en anderen ons land verlaten, waar moet ik heen? Ik ben alles kwijt. Het Westen keert de rug naar ons toe, het is verraad. Ik voel me alleen en in de steek gelaten.’

(Bron en foto: Facebook-pagina Frits Baarda)